VỀ CUỘC ĐỜI THÁI HẬU
DƯƠNG VÂN NGA
HUY THANH
LƯỢC KHẢO TRÍCH DẪN BÌNH LUẬN:
I THÂN THẾ :
Dương Vân Nga ( 952 ? - 1000 ),là Hoàng Hậu của hai triều vua Đnh và Lê trong lịch sử Việt Nam. Bà là vợ của vua Đinh Tiên Hoàng,( Đinh bộ Lĩnh ) rồi sau trở thành Hoàng hậu của vua Lê Đại Hành ( Lê Hoàn ) khi vua Đinh tiên Hoàng mất . Bà có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê. Người con trai của bà với Đinh Tiên Hoàng tên Đinh Toàn, là vị vua cuối của nhà Đinh lên ngôi khi 6 tuổi . Còn người con gái của bà với Lê Hoàn là Lê Thị Phất Ngân trở thành hoàng hậu của Lý Thái Tổ ( Lý công Uẩn ), mẹ của vua Lý Thái Tông sau này. Vì làm hoàng hậu của nhiều triều đại, sử sách cũng nhắc tới bà với tên Dương hậu hay Dương thái hậu.
Sử sách không ghi rõ Dương Vân Nga sinh năm nào, (cũng có tài liệu ghi bà sinh năm 952). Về thân thế của bà cũng có nhiều giả thuyết.:
1- Bà là con gái của ông Dương Thế Hiển quê ở vùng Nho Quan, Ninh Bình. Tên Vân Nga là ghép từ hai chữ Vân Long (nay thuộc xã Gia Vân Gia Viễn và Nga My (nay thuộc xã Gia Thủy, Nho Quan, cũng là quê ngoại Đinh Bộ Lĩnh) là tên thôn quê của cha và mẹ bà. Hiện nay, xã Gia Thủy, Nho Quan còn đền thờ bà.
1- Bà là con gái của ông Dương Thế Hiển quê ở vùng Nho Quan, Ninh Bình. Tên Vân Nga là ghép từ hai chữ Vân Long (nay thuộc xã Gia Vân Gia Viễn và Nga My (nay thuộc xã Gia Thủy, Nho Quan, cũng là quê ngoại Đinh Bộ Lĩnh) là tên thôn quê của cha và mẹ bà. Hiện nay, xã Gia Thủy, Nho Quan còn đền thờ bà.
.2-Có tài liệu viết cha bà tên là Dương Thái Huyền. Có tài liệu viết tên bà là Dương Ngọc Vân, con gái của Bình vương Dương Tam Kha. Theo sách "Võ tướng Thanh Hóa trong lịch sử dân tộc", dẫn gia phả họ Dương cho biết Dương Diên Nghệ có ba con trai là Dương Nhất Kha, Dương Nhị Kha . Dương Tam Kha Bà là con của Dương Nhị Kha và cháu của Dương Tam Kha. Chưa rõ nguồn tài liệu nào chính xác.
Nhưng theo một số sử gia đã bác bỏ bà là Hoàng Hậu ba triều là triều vua Hậu Ngô( vợ Ngô xương Văn ), sau đó vê triều Đinh Tiên Hoàng ( làm vợ Đinh Bộ Lĩnh) và sau cùng về triều Lê Đại Hành ( làm vợ Lê Hoàn ) vì những lý do sau:
MỘT: Hoàng hậu là một nhân vật quan trọng trong cung đình, Hoàng hậu là "mẫu nghi thiên hạ". Phàm sách sử khi chép tới vua và hoàng tử đều nói đến vợ vua và mẹ hoàng tử, không thể bỏ qua. Vậy mà tất cả các sách sử, từ sách cổ xưa nhất như Việt sử lược đến những sách sử sau này như Đại Việt Sử ký Toàn thư, Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục, Việt sử Tiêu án..., đều không thấy chép Dương Vân Nga từng là vợ Hậu Ngô Ngô Xương Văn và là mẹ của sứ quân Ngô Nhật Khánh, tất phải có lý do, vì đây không phải là sự thực. Hơn nữa, nếu quả thực Dương hậu ( Dương Vân Nga ) là vợ Hậu Ngô vương Ngô xương Văn nghĩa là bà là hoàng hậu của ba triều, Ngô, Đinh và Lê, một trường hợp hy hữu trong lịch sử. Sự hy hữu đó càng khiến các sử gia không thể bỏ qua mà không nhắc đến, lập luận hay kết án khi Dương Vân Nga đã có ba đời chồng , ba đời con
Chỉ căn cứ vào phép toán số học có thể thấy không thể có chuyện này. Bởi lẽ, bà lấy Ngô Xương Văn (tác giả căn cứ vào sử chép: " DươngTam Kha lấy Ngô Xương Văn làm con mình") khoảng năm 945, lúc bà 17 tuổi nhưng trước đó bà đã yêu Lê Hoàn thì Lê Hoàn lúc ấy cũng chỉ là một cậu bé mới lên 4 tuổi thôi. Dương Tam Kha nhận con thứ hai của Ngô Vương ( Ngô Quyền ) là Ngô Xương Văn làm con nuôi mình mà kết luận rằng "lấy làm con mình tức là cho làm con rể" là điều phỏng đoán hơi đi quá.
Dương Tam Kha vốn là cậu ruột của Ngô Xương Văn, khi ông không có con trai thì việc nhận cháu làm con nuôi cũng là điều dễ hiểu. "Nhận làm con nuôi " mà suy ra là "làm con rể" thì chưa hoàn toàn thuyết phục. Hơn nủa khi Dương tam Kha nhận Ngô Xương Văn làm con nuôi thì Dương Vân Nga trở thành em gái của Ngô Xương Văn , anh em dù không cùng chung huyết thồng cũng khó mà lây nhau được.
Vậy, dù là bà yêu Lê Hoàn lần đầu khi cả hai người chưa vào Hoa Lư, thì trước hay sau khi Ngô Xương Văn chết đi nữa, thì cũng chỉ nói lên một điều: Bà không hề lấy và làm vợ Ngô Xương Văn ,cũng không phải là Dương Hậu ghi trong thời đó. Do Dương vân Nga cùng một lứa tuổi với Lê Hoàn , như thế thì bà không phải là mẹ Ngô Nhật Khánh (vì Khánh cũng sinh khoảng 945 - 946 để năm 965 trở thành một sứ quân). Giả thiết của ba tác giả trên rất mâu thuẫn về không gian và thời gian không chấp nhận được
BẢY - Có một tình tiết sử cũ ghi lại mà các nhà nghiên cứu, những người ủng hộ quan điểm bà Dương Vân Nga lấy 3 vua, tác giả Nhìn lại lịch sử chưa chú ý. Khi khẳng định Dương Vân Nga mẹ Đinh Toàn cũng là mẹ Ngô Nhật Khánh, các tác giả lại không nghiên cứu thấu đáo về quá trình đấu tranh của Ngô Nhật Khánh. Vì Mẹ Ngô Nhật Khánh và hoàng hậu Dương thị ( Dương Vân Nga ) phải là hai người chứ không thể là một người, có thể do họ trùng tên.
3- Theo những tài liệu khác thì Dương Vân Nga vốn là mẹ sứ quân Ngô Nhật Khánh ( hậu duệ vủa Ngô Quyền ). Khi Đinh Tiên Hoàng ( Đinh bộ Lĩnh ) dẹp xong Nhật Khánh, lấy bà làm vợ ( khi đó bà đã có hai con lớn ) Sau đó đưa người con gái riêng của bà - tức em Ngô Nhật Khánh - làm vợ Đinh Liễn con ruột mình. Tuy nhiên, quan điểm này không vững do nhiều tình tiết không hợp lý
.A -Thái hậu, hoàng hậu triều Đinh Tiên Hoàng:
Năm Mậu Thìn 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng là Đại Thắng Minh Hoàng đế, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư. Đinh Tiên Hoàng cho xây cung điện, chế triều nghi, định phẩm hàm quan văn, quan võ. Theo Đại việt sử ký toàn thư, Vua Đinh Tiên Hoàng có 5 hoàng hậu là Đan Gia, Trinh Minh, Kiều Quốc, Cồ Quốc và Ca Ông. Trong đó được nhắc đến nhiều là hoàng hậu hai triều Dương Vân Nga vì bà là tổ nghề may.Tuy nhiên, không thấy nói đến bà là ai trong số 5 hoàng hậu có trên..A -Thái hậu, hoàng hậu triều Đinh Tiên Hoàng:
Khi Lê Hoàn lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu, chính sử ghi rõ: "Vua Lê Đại Hành lập Đại Thắng Minh Hoàng hậu triều Đinh làm hoàng hậu triều Lê ". Các sử gia chỉ trích Lê Hoàn rất nhiều trong việc này.Theo sử sách, năm Kỷ Mão 979, Đinh Bộ Lĩnh cùng con trai Đinh Liễn bị viên hoạn quan Đỗ Thích ám sát. Trước đó Thái tử Hạng Lang bị Đinh Liễn giết. Đinh Toàn - con Dương Vân Nga - con trai còn lại của Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi. Dương Vân Nga trở thành Thái hậu giữ quyền thế vua.
Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu gần đây có xu hướng bác bỏ giả thiết cho rằng cha con Đinh Tiên Hoàng là do gian thần thái giám Đỗ Thích giết mà đặt giả thiết thủ phạm chính là Lê Hoàn cùng với sự hậu thuẫn của Dương Vân Nga. Họ lý giải rằng Lê Hoàn muốn toan tính lấy ngôi, còn Dương Vân Nga trong cuộc tranh đua với các hoàng hậu khác để giành ngai vàng cho con trai mình là Đinh Toàn đã cấu kết với Lê Hoàn âm mưu giết chồng ...
B- Hoàng hậu triều Lê đại Hành :
Đinh Toàn con Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi khi đó mới 6 tuổi, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn là nhiếp chính. Các đại thần Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp thấy quyền lực nhà Đinh rơi vào tay Lê Hoàn, lại nghi Dương Vân Nga cùng Lê Hoàn tư thông nên cử binh đến đánh. Lê Hoàn dẹp tan, Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp đều bị giết. Phò mã nhà Đinh là Ngô Nhật Khánh bỏ trốn vào nam, cùng vua Chăm với hơn nghìn chiến thuyền định đến đánh tái chiếm kinh đô Hoa Lư cho nhà vợ nhưng bị bão dìm chết.
Năm 980, quân Tống chuẩn bị sang đánh, Dương Vân Nga cùng triều thân tôn Lê Hoàn lên làm vua, tức vua Lê Đại Hành. Lê Hoàn sau khi chiến thắng quân Tống lập nên nhà Tiền Lê. Dương Vân Nga trở thành một trong năm Hoàng hậu của Lê Đại Hành, bà mất năm 1000
Về việc sau khi lên ngôi, Lê Hoàn lấy Dương Vân Nga phong chức Hoàng hậu, các sử gia phong kiến đặc biệt chỉ trích Lê Hoàn và Dương Vân Nga. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, Ngô Sĩ Liên viết: "Đạo vợ chồng là đầu của nhân luân, dây mối của vương hóa. Hạ kinh của Kinh Dịch nêu quẻ Hàm và quẻ Hằng lên đầu, là để tỏ cái ý lấy đàn bà tất phải chính đáng. Đại Hành thông dâm với vợ vua, đến chỗ nghiễm nhiên lập làm hoàng hậu, mất cả lòng biết hổ thẹn. Đem cái thói ấy truyền cho đời sau, con mình bắt chước mà dâm dật đến nỗi mất nước, há chẳng phải là mở đầu mối họa đó sao?"
Một số sử gia hiện đại có cái nhìn khác về Lê Hoàn và Dương Vân Nga. Hoàng Xuân Hãn viết trong Hoàng Xuân Hãn tuyển tập: "...việc này trái với khuôn phép nhà nho. Các sử gia nho xưa đã trịnh trọng chỉ trích như Ngô Sĩ Liên, Ngô Thì Sĩ... Các vị ấy không hiểu rằng đời Đinh, Tiền Lê đạo Nho chưa có ảnh hưởng gì sâu vào dân Việt cho đến nửa đời Trần . Dân chúng đã lập đền thờ các vua Đinh Lê trên nền tảng cung điện Hoa Lư mà không quên bà Dương hậu ( Dương vân Nga ) không những thế mà còn tự hợp hai vua tô tượng hai vua ngồi chung một toà với Dương hậu ở giữa. Nhưng đến đầu đời Lê Thái Tổ cho là trái đạo mà bỏ đi! Tuy vậy các nho gia phê bình cũng không ai trách bà mà chỉ trách Lê Hoàn"
C- Hoàng hậu hai triều hay ba triều? :
Sử sách chỉ nhắc đến Dương Vân Nga là hoàng hậu hai triều Đinh - Lê, nhưng gần đây có ý kiến cho rằng bà là hoàng hậu ba triều. Theo cuốn Phả hệ họ Ngô Việt Nam, Gia phả họ Đinh Danh ở Thái Bình thì bà Dương Thị là hoàng hậu ba triều. Trước khi lấy Đinh Tiên Hoàng, bà đã là vợ Hậu Ngô Vương (Ngô Xương Văn) và sinh ra con là Ngô Nhật Khánh..Một số sử gia hiện đại có cái nhìn khác về Lê Hoàn và Dương Vân Nga. Hoàng Xuân Hãn viết trong Hoàng Xuân Hãn tuyển tập: "...việc này trái với khuôn phép nhà nho. Các sử gia nho xưa đã trịnh trọng chỉ trích như Ngô Sĩ Liên, Ngô Thì Sĩ... Các vị ấy không hiểu rằng đời Đinh, Tiền Lê đạo Nho chưa có ảnh hưởng gì sâu vào dân Việt cho đến nửa đời Trần . Dân chúng đã lập đền thờ các vua Đinh Lê trên nền tảng cung điện Hoa Lư mà không quên bà Dương hậu ( Dương vân Nga ) không những thế mà còn tự hợp hai vua tô tượng hai vua ngồi chung một toà với Dương hậu ở giữa. Nhưng đến đầu đời Lê Thái Tổ cho là trái đạo mà bỏ đi! Tuy vậy các nho gia phê bình cũng không ai trách bà mà chỉ trách Lê Hoàn"
C- Hoàng hậu hai triều hay ba triều? :
Nhưng theo một số sử gia đã bác bỏ bà là Hoàng Hậu ba triều là triều vua Hậu Ngô( vợ Ngô xương Văn ), sau đó vê triều Đinh Tiên Hoàng ( làm vợ Đinh Bộ Lĩnh) và sau cùng về triều Lê Đại Hành ( làm vợ Lê Hoàn ) vì những lý do sau:
MỘT: Hoàng hậu là một nhân vật quan trọng trong cung đình, Hoàng hậu là "mẫu nghi thiên hạ". Phàm sách sử khi chép tới vua và hoàng tử đều nói đến vợ vua và mẹ hoàng tử, không thể bỏ qua. Vậy mà tất cả các sách sử, từ sách cổ xưa nhất như Việt sử lược đến những sách sử sau này như Đại Việt Sử ký Toàn thư, Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục, Việt sử Tiêu án..., đều không thấy chép Dương Vân Nga từng là vợ Hậu Ngô Ngô Xương Văn và là mẹ của sứ quân Ngô Nhật Khánh, tất phải có lý do, vì đây không phải là sự thực. Hơn nữa, nếu quả thực Dương hậu ( Dương Vân Nga ) là vợ Hậu Ngô vương Ngô xương Văn nghĩa là bà là hoàng hậu của ba triều, Ngô, Đinh và Lê, một trường hợp hy hữu trong lịch sử. Sự hy hữu đó càng khiến các sử gia không thể bỏ qua mà không nhắc đến, lập luận hay kết án khi Dương Vân Nga đã có ba đời chồng , ba đời con
HAI - Hơn nữa, có một tình tiết ghi trong sử: . Những hậu duệ của Ngô Vương ( Ngô Quyến) là hai anh em Ngô Xương Ngập và Ngô Xương Văn đều làm vua,. Trong quyển gia phả Ngô Xương Ngập có nói rõ vợ ông là Phạm Thị, còn con là Ngô Xương Xí . Còn gia phả của Ngô Xương Văn,( như giả thuyết của sách Phả hệ họ Ngô Việt Nam, ) vợ là Dương Thị và con là Ngô Nhật Khánh, lại không được sử sách nhắc đến là vợ và con của Ngô Xương Văn
BA -Khi Lê Hoàn lập Dương Vân Nga làm hoàng hậu, chính sử ghi rõ: "Vua lập Đại Thắng Minh hoàng hậu triều Đinh làm hoàng hậu" và các sử gia rất nặng lời với Lê Hoàn trong việc này. Vậy mà đối với việc Đinh Bộ Lĩnh lấy mẹ Ngô Nhật Khánh, ta chỉ thấy sử chép: "lấy mẹ Nhật Khánh" mà không hề thấy ghi "lấy hoàng hậu cũ của Nam Tấn vương". ( Ngô xương Văn là vua Hậu Ngô xưng là Nam tấn Vương ) . Hơn nữa, không ai chê cười vua Đinh lấy mẹ Ngô Nhật Khánh là Dương Hậu ( không phải là Dương Vân Nga ) cả. Các sử gia thông cảm cho mục đích chính trị của việc này vì Đinh Tiên Hoàng muốn ràng buộc họ Ngô vào thân thích để thu phục Ngô Nhật Khánh bởi vì Khánh là hậu duệ của Ngô Quyền ,. Nếu mẹ Khánh là Dương vân Nga trước đây là vợ Nam Tấn vương Ngô Xương Văn, hẳn các sử gia (như Lê Văn Hưu, Ngô Sĩ Liên...) sẽ kết tội trước hết là vua Đinh tiên Hoàng "làm gương xấu " cho Lê Hoàn trong việc lấy vợ vua trước, và những dòng viết "nặng lời" dành cho Lê Hoàn, trước hết phải dành cho vua Đinh Tiên Hoàng khi lấy vợ của Nam tấn Vương Ngô xương Văn
BỐN - là Dương Vân Nga và Lê Hoàn trạc tuổi nhau thì bà không thể sinh ra Ngô Nhật Khánh vì khi Khánh nổi dậy làm sứ quân năm 965 ít nhất cũng phải 18 tuổi, mà Lê Hoàn xấp xỉ tuổi bà khi đó mới 24. .Các tác giả trong Nhìn lại lịch sử cho rằng có thể Dương Vân Nga và Lê Hoàn biết nhau ngay từ lúc hàn vi, nhưng vì không "môn đăng hộ đối" nên Dương Tam Kha ( cha hay chú Dương Vân Nga ) không chấp nhận gã cho Lê Hoàn. Giả thiết này rất gượng ép. Theo các tác giả này, bà sinh năm 928. Như vậy, ít nhất đến năm 965 khi Nam tấn Vương Ngô Xương Văn tử trận (lúc đó bà 37 tuổi còn ở Cổ Loa với tư cách là hoàng hậu vợ Ngô xương Văn ,xương Văn mất bà mới theo cha là Dương Tam Kha ( - theo các tác giả Nhìn lại lịch sử - ) về Ái châu và bà cũng không "tòng tử", theo con là Ngô Nhật Khánh về Đường Lâm.
BỐN - là Dương Vân Nga và Lê Hoàn trạc tuổi nhau thì bà không thể sinh ra Ngô Nhật Khánh vì khi Khánh nổi dậy làm sứ quân năm 965 ít nhất cũng phải 18 tuổi, mà Lê Hoàn xấp xỉ tuổi bà khi đó mới 24. .Các tác giả trong Nhìn lại lịch sử cho rằng có thể Dương Vân Nga và Lê Hoàn biết nhau ngay từ lúc hàn vi, nhưng vì không "môn đăng hộ đối" nên Dương Tam Kha ( cha hay chú Dương Vân Nga ) không chấp nhận gã cho Lê Hoàn. Giả thiết này rất gượng ép. Theo các tác giả này, bà sinh năm 928. Như vậy, ít nhất đến năm 965 khi Nam tấn Vương Ngô Xương Văn tử trận (lúc đó bà 37 tuổi còn ở Cổ Loa với tư cách là hoàng hậu vợ Ngô xương Văn ,xương Văn mất bà mới theo cha là Dương Tam Kha ( - theo các tác giả Nhìn lại lịch sử - ) về Ái châu và bà cũng không "tòng tử", theo con là Ngô Nhật Khánh về Đường Lâm.
NĂM - Mặt khác, còn một truyền thuyết nữa ở Ninh Bình kể về mối tình thời trẻ giữa Lê Hoàn và Dương Vân Nga. Dân gian cảm thông, biện minh cho quan hệ của hai người sau này trong cung đình nên đã hợp pháp hoá cho mối tình của họ từ tuổi thanh xuân, để đến khi vào cung, việc họ làm chỉ là "nối lại tình xưa", làm giảm nhẹ tình tiết mà các nhà nho gọi là Lê Hoàn đã "lấy mẹ goá, hiếp con côi". Câu chuyện trên dù là có thật hay chỉ là giai thoại, nó cũng phản ánh một giá trị: Lê Hoàn và Dương Vân Nga trạc tuổi nhau. Và đó mới là cơ sở để dân gian thêu dệt câu chuyện tình thời trẻ đẹp đẽ, "xứng đôi vừa lứa" của họ với thái độ đồng tình. Nếu bà là một hoàng hậu trong cung thành Cổ Loa đời vua Ngô Xương Văn và sau lại theo con là Ngô Nhật Khánh về Đường Lâm - Sơn Tây thì bà không thể gặp được Lê Hoàn ở Hà Nam hoặc Thanh Hoá (quê Lê Hoàn có hai thuyết, một thuyết cho rằng ở Hà Nam, thuyết khác nói rằng ở Thanh Hoá). .
Lời tiên tri của ông đạo sĩ ứng nghiệm vào việc bà lấy Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành.Nhưng đời sau có thể đoán rằng, câu sấm này là do người ta đặt ra sau khi sự việc đã diễn ra. Như vậy, khi sự việc đã diễn ra, sau khi Dương Vân Nga đã mất (năm 1000), bà đã chỉ lấy 2 vua, Đinh và Lê, nên người đời mới đặt ra câu sấm, mượn lời ông đạo sĩ, để bà gánh vác "đôi sơn hà Đinh , Tiền Lê mà thôi .
SÁU- Điều đáng nói hơn một sử gia trong bài viết riêng của mình, lại ghép hai tư liệu không hề logic lại với nhau để khẳng định một lần nữa điều này. Một mặt, tác giả dẫn ngọc phả ở Thanh Hóa để khẳng định mối tình thời son trẻ của Dương hậu .(Dương Vân Nga ) và Lê Hoàn khi bà chưa lấy Ngô Xương Văn. Tiếp theo, tác giả lại viết: "Theo một tài liệu khác thì sau đó bà lấy Ngô Xương Văn".Chỉ căn cứ vào phép toán số học có thể thấy không thể có chuyện này. Bởi lẽ, bà lấy Ngô Xương Văn (tác giả căn cứ vào sử chép: " DươngTam Kha lấy Ngô Xương Văn làm con mình") khoảng năm 945, lúc bà 17 tuổi nhưng trước đó bà đã yêu Lê Hoàn thì Lê Hoàn lúc ấy cũng chỉ là một cậu bé mới lên 4 tuổi thôi. Dương Tam Kha nhận con thứ hai của Ngô Vương ( Ngô Quyền ) là Ngô Xương Văn làm con nuôi mình mà kết luận rằng "lấy làm con mình tức là cho làm con rể" là điều phỏng đoán hơi đi quá.
Dương Tam Kha vốn là cậu ruột của Ngô Xương Văn, khi ông không có con trai thì việc nhận cháu làm con nuôi cũng là điều dễ hiểu. "Nhận làm con nuôi " mà suy ra là "làm con rể" thì chưa hoàn toàn thuyết phục. Hơn nủa khi Dương tam Kha nhận Ngô Xương Văn làm con nuôi thì Dương Vân Nga trở thành em gái của Ngô Xương Văn , anh em dù không cùng chung huyết thồng cũng khó mà lây nhau được.
Vậy, dù là bà yêu Lê Hoàn lần đầu khi cả hai người chưa vào Hoa Lư, thì trước hay sau khi Ngô Xương Văn chết đi nữa, thì cũng chỉ nói lên một điều: Bà không hề lấy và làm vợ Ngô Xương Văn ,cũng không phải là Dương Hậu ghi trong thời đó. Do Dương vân Nga cùng một lứa tuổi với Lê Hoàn , như thế thì bà không phải là mẹ Ngô Nhật Khánh (vì Khánh cũng sinh khoảng 945 - 946 để năm 965 trở thành một sứ quân). Giả thiết của ba tác giả trên rất mâu thuẫn về không gian và thời gian không chấp nhận được
BẢY - Có một tình tiết sử cũ ghi lại mà các nhà nghiên cứu, những người ủng hộ quan điểm bà Dương Vân Nga lấy 3 vua, tác giả Nhìn lại lịch sử chưa chú ý. Khi khẳng định Dương Vân Nga mẹ Đinh Toàn cũng là mẹ Ngô Nhật Khánh, các tác giả lại không nghiên cứu thấu đáo về quá trình đấu tranh của Ngô Nhật Khánh. Vì Mẹ Ngô Nhật Khánh và hoàng hậu Dương thị ( Dương Vân Nga ) phải là hai người chứ không thể là một người, có thể do họ trùng tên.
Sử sách khi đề cập việc Đinh Bộ Lĩnh lấy mẹ Ngô Nhật Khánh không ghi bà mang họ gì; cũng không ghi là Dương Vân Nga chính là mẹ Ngô Nhật Khánh. Các gia phả cho thấy trước khi đến dụ hàng Ngô Xương Xí, Đinh Bộ Lĩnh đã đến yết kiến Dương Tam Kha để xin "tác động" và lấy con ông, và thông qua tác động của bà, Ngô Xương Xí đã hàng vua Đinh mà không gây đổ máu. Việc lấy mẹ Ngô Nhật Khánh và lấy Dương vân Nga là hai việc làm riêng rẽ của vua Đinh tiên Hoàng chỉ một mục đích nhằm thu phục hai anh em họ Ngô cát cứ trên hai vùng khác nhau. Để cho hai họ Ngô được sống là cách làm thông minh nhất của vua Đinh. Bởi lẽ, chính họ Ngô chứ không phải họ nào khác, đang nắm quyền trị nước ( Con của Ngô Vương Ngô Quyền ) đang là chính thống dòng dỏi Ngô Vương,, vì thế khi đánh dẹp các sứ quân, ông không thể đối xử với họ Ngô theo kiểu tiêu diệt như đối với các sứ quân khác họ Đỗ, họ Nguyễn, họ Lã hay họ Kiều được. Ông đã giành thiên hạ bằng cả "uy vũ" lẫn "đức độ", bằng cả "lý" lẫn "tình".
TÁM -Mẹ Ngô Nhật Khánh là Dương Hậu (Không phải là Dương Vân Nga ) dù đã có tuổi khi lấy Vạn Thắng vương Đinh Bộ Lĩnh, chính là người đã sinh ra Đinh Hạng Lang, con út của Tiên Hoàng, sớm nhất là năm 975 (vì Đinh Toàn con của Dương Vân Nga sinh năm 974 và là anh một cha khác mẹ của Hạng Lang). Đinh Tiên Hoàng vì bà, và vì để lấy lòng Ngô Nhật Khánh nữa, đã lập Hạng Lang làm thái tử nối ngôi. Ngô Nhật Khánh chứa chấp ý đồ sau khi vua lập em làm thái tử và nhưòng ngôi, ông ta định sau này sẽ làm phụ tá cho cậu em ruột còn thơ ấu đang làm vua để nắm quyền bính . Nhưng việc đó không qua được Nam Việt vương Đinh Liễn vốn là người đã trưởng thành và có nhiều công lao trong việc đánh dẹp, ngoại giao của nước Đại Cồ Việt. Theo chính sử, Đinh Liễn giết Hạng Lang đầu năm 979 để diệt mầm mống lên làm vua của người em cùng cha khác mẹ, mà quyền bính có thể rơi vào tay Ngô Nhật Khánh , một họ ngoại tộc . Tuy nhiên, vì yêu con và không thể tiếp tục gây đổ máu, Đinh Tiên Hoàng đã không trừng phạt Đinh Liễn bằng cái chết khi giết em cùng cha khác mẹ của mình .Việc ĐinhTiên Hoàng không trừng phạt Đinh Liễn bằng án tử hình khiến Ngô Nhật Khánh vô cùng tức giận và đây mới chính là động cơ chủ yếu thúc giục Khánh bỏ sang Chiêm Thành. Ông ta lấy dao rạch mặt vợ là con gái Đinh Tiên Hoàng, em Đinh Liễn và bảo rằng: "Cha mày lừa dối ức hiếp mẹ con ta...". Lời nói bị lừa dối đó hẳn chứa đựng sự tức giận vì ĐinhTiên Hoàng đã "nuốt lời". Vua Đinh hứa đưa em cùng mẹ khác cha của Khánh là Hạng Lang lên ngôi, nhưng khi em Khánh bị hại thì kẻ thủ phạm lại không bị trừng phạt đích đáng theo ý muốn của Khánh, bởi thế Khánh mới tìm đến Chiêm Thành để cầu viện báo thù. Ý định của Khánh là mượn quân Chiêm để về nước làm vua, khôi phục nhà Ngô. Nếu Hạng Lang không chết mà được nối ngôi như dự kiến thì sớm muộn Khánh cũng tiêu diệt họ Đinh, phế truất ấu chúa này mà giành lấy ngôi ..
II- CÁC CON CỦA DƯƠNG VÂN NGA :
Căn cứ vào những ghi chép trong chính sử, tài liệu lưu truyền trong dân gian, Dương Vân Nga đã sinh ra ít nhất một người con với Đinh Tiên Hoàng và một người con với Lê Đại Hành
1- Đinh Toàn (974 - 1001) là con trai thứ 2 của bà với Vua Đinh Tiên Hoàng, sau khi vua cha và người anh Đinh Liễn bị sát hại, Đinh Toàn lên làm vua được 8 tháng. Khi Thái hậu Dương vân Nga trao ngôi báu cho Lê Hoàn, Đinh Toàn xuống ngôi trở thành Vệ Vương, sống trong triều đình Tiền Lê 20 năm. Năm Tân Sửu 1001, trong dịp cùng vua Lê Đại Hành đi dẹp loạn vùng Cầm Thuỷ, Thanh Hoá, Đinh Toàn bị trúng tên, mất năm 27 tuổi.
-Lê Thị Phất Ngân: là con gái của bà với Lê Hoàn. Chính sử không cho biết Lê Đại Hành và Hoàng hậu Dương Vân Nga có bao nhiêu người con, nhưng theo các thần tích ở cố đô Hoa Lư thì hai người có một cô con gái tên là Lê Thị Phất Ngân. Khi đến tuổi trưởng thành, vua Lê Đại Hành đã gả công chúa Phất Ngân cho Điện tiền chỉ huy sứ Lý Công Uẩn , Ngày 26 tháng 6 năm Canh Tý (1000) tại kinh đô Hoa Lư, công chúa Phất Ngân hạ sinh Lý Phật Mã. Năm 1009 Lý Công Uẩn được quần thần nhà Tiền Lê tôn lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Lý, lúc này công chúa Phất Ngân trở thành một trong số những hoàng hậu của vua. Lý Thái Tổ . Năm 1028 Lý Thái Tổ mất, để lại di chiếu truyền ngôi cho con trưởng là Thái tử Lý Phật Mã. Thái tử lên ngôi (tức Lý Thái Tông) đã tôn phong mẹ mình làm thái hậu.
III- NHAN SẮC DƯƠNG VÂN NGA:
TÁM -Mẹ Ngô Nhật Khánh là Dương Hậu (Không phải là Dương Vân Nga ) dù đã có tuổi khi lấy Vạn Thắng vương Đinh Bộ Lĩnh, chính là người đã sinh ra Đinh Hạng Lang, con út của Tiên Hoàng, sớm nhất là năm 975 (vì Đinh Toàn con của Dương Vân Nga sinh năm 974 và là anh một cha khác mẹ của Hạng Lang). Đinh Tiên Hoàng vì bà, và vì để lấy lòng Ngô Nhật Khánh nữa, đã lập Hạng Lang làm thái tử nối ngôi. Ngô Nhật Khánh chứa chấp ý đồ sau khi vua lập em làm thái tử và nhưòng ngôi, ông ta định sau này sẽ làm phụ tá cho cậu em ruột còn thơ ấu đang làm vua để nắm quyền bính . Nhưng việc đó không qua được Nam Việt vương Đinh Liễn vốn là người đã trưởng thành và có nhiều công lao trong việc đánh dẹp, ngoại giao của nước Đại Cồ Việt. Theo chính sử, Đinh Liễn giết Hạng Lang đầu năm 979 để diệt mầm mống lên làm vua của người em cùng cha khác mẹ, mà quyền bính có thể rơi vào tay Ngô Nhật Khánh , một họ ngoại tộc . Tuy nhiên, vì yêu con và không thể tiếp tục gây đổ máu, Đinh Tiên Hoàng đã không trừng phạt Đinh Liễn bằng cái chết khi giết em cùng cha khác mẹ của mình .Việc ĐinhTiên Hoàng không trừng phạt Đinh Liễn bằng án tử hình khiến Ngô Nhật Khánh vô cùng tức giận và đây mới chính là động cơ chủ yếu thúc giục Khánh bỏ sang Chiêm Thành. Ông ta lấy dao rạch mặt vợ là con gái Đinh Tiên Hoàng, em Đinh Liễn và bảo rằng: "Cha mày lừa dối ức hiếp mẹ con ta...". Lời nói bị lừa dối đó hẳn chứa đựng sự tức giận vì ĐinhTiên Hoàng đã "nuốt lời". Vua Đinh hứa đưa em cùng mẹ khác cha của Khánh là Hạng Lang lên ngôi, nhưng khi em Khánh bị hại thì kẻ thủ phạm lại không bị trừng phạt đích đáng theo ý muốn của Khánh, bởi thế Khánh mới tìm đến Chiêm Thành để cầu viện báo thù. Ý định của Khánh là mượn quân Chiêm để về nước làm vua, khôi phục nhà Ngô. Nếu Hạng Lang không chết mà được nối ngôi như dự kiến thì sớm muộn Khánh cũng tiêu diệt họ Đinh, phế truất ấu chúa này mà giành lấy ngôi ..
II- CÁC CON CỦA DƯƠNG VÂN NGA :
Căn cứ vào những ghi chép trong chính sử, tài liệu lưu truyền trong dân gian, Dương Vân Nga đã sinh ra ít nhất một người con với Đinh Tiên Hoàng và một người con với Lê Đại Hành
1- Đinh Toàn (974 - 1001) là con trai thứ 2 của bà với Vua Đinh Tiên Hoàng, sau khi vua cha và người anh Đinh Liễn bị sát hại, Đinh Toàn lên làm vua được 8 tháng. Khi Thái hậu Dương vân Nga trao ngôi báu cho Lê Hoàn, Đinh Toàn xuống ngôi trở thành Vệ Vương, sống trong triều đình Tiền Lê 20 năm. Năm Tân Sửu 1001, trong dịp cùng vua Lê Đại Hành đi dẹp loạn vùng Cầm Thuỷ, Thanh Hoá, Đinh Toàn bị trúng tên, mất năm 27 tuổi.
-Lê Thị Phất Ngân: là con gái của bà với Lê Hoàn. Chính sử không cho biết Lê Đại Hành và Hoàng hậu Dương Vân Nga có bao nhiêu người con, nhưng theo các thần tích ở cố đô Hoa Lư thì hai người có một cô con gái tên là Lê Thị Phất Ngân. Khi đến tuổi trưởng thành, vua Lê Đại Hành đã gả công chúa Phất Ngân cho Điện tiền chỉ huy sứ Lý Công Uẩn , Ngày 26 tháng 6 năm Canh Tý (1000) tại kinh đô Hoa Lư, công chúa Phất Ngân hạ sinh Lý Phật Mã. Năm 1009 Lý Công Uẩn được quần thần nhà Tiền Lê tôn lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Lý, lúc này công chúa Phất Ngân trở thành một trong số những hoàng hậu của vua. Lý Thái Tổ . Năm 1028 Lý Thái Tổ mất, để lại di chiếu truyền ngôi cho con trưởng là Thái tử Lý Phật Mã. Thái tử lên ngôi (tức Lý Thái Tông) đã tôn phong mẹ mình làm thái hậu.
III- NHAN SẮC DƯƠNG VÂN NGA:
- “Môi son rừng rực, mặt hoa rờn rờn
- Mắt kia sao mọc cờn cờn
- Cổ kia đã trắng lại tròn hân hân”.
- “Ðồi đông điểm ngọc, đồi tây mây vàng
- Suối trong tựa ánh nguyệt tràn
- Mây ngồi xổm, cá lượn đàn lên mây
- Chim kề mỏ, bướm xỏ mày
- Bao nhiêu suối chảy thành cây đàn cầm...”.
Theo các truyền thuyết dân gian, sinh thời Dương Vân Nga rất xinh đẹp. Bà có khuôn mặt bầu bĩnh rất phúc hậu song vẫn có nét thanh tú, cao sang. Nước da của bà hoàng hậu họ Dương trắng hồng và cặp mắt phượng, mày ngài lúc nào cũng long lanh đầy tình tứ. Nhan sắc bà được mô tả trong cuốn "Hoàn Vương ca tích" (tìm thấy ở Hà Nam). Bà không chỉ đẹp mà còn tràn đầy sinh lực của một phụ nữ đang ở thời xuân sắc nhất ..
Vẻ đẹp của bà quyến rũ đến nỗi mỗi nước đi cũng làm cả vùng thiên nhiên, cây cỏ xao động, bừng sáng:
Chắc hẳn chính vẻ đẹp thanh tú, mỹ miều và uyển chuyển của bà đã khiến cho cả vị chúa động Hoa Lư Đinh Bộ Lĩnh và sau này Thập đạo tướng quân Lê Hoàn mê đắm. Đó là lý do bà được làm chính cung ở cả hai triều đại nhà Đinh và nhà Tiền Lê
Dương Vân Nga được thờ phụng cùng với Lê Hoàn tại đền Vua Lê Đại Hành ở khu di tích cố đô Hoa Lư. Bà cũng được phối thờ cùng Lê Hoàn tại 4 nơi khác ở Ninh Bình như ở đền Đồng Bến, thành phố Ninh Bình . Tương truyền là nơi bà đón Vua Lê đánh thắng giặc Tống trở về; tại đền vua Lê, xã Lai Thành, huyện Kim Sơn; tại chùa Trung Trữ, Ninh Giang, huyện Hoa Lư, bà cũng được phối thờ cùng hai vua. Cuối đời Dương Vân Nga tu hành tại động Am Tiên ở phía đông kinh thành Hoa Lư, tại đây còn lưu bài thơ về cuộc đời và sự nghiệp của bà.
Ở thành phố Ninh Bình, tên tuổi Dương Vân Nga cùng với Lê Đại Hành được đặt cho hai con đường song song với nhau nằm bên bờ sông Vân, tên sông có ý nghĩa là giường mây, nơi ghi dấu truyền thuyết tình yêu giữa hai người.
Tên tuổi Dương Vân Nga hiện tại được đặt cho nhiều đường đường phố thuộc các thành phố khác như: Đà Nẵng, Vũng Tàu, Buôn Mê Thuột, Nha Trang, TP HCM và Thanh Hóa.
IV- BÌNH LUÂN CHO ENTRY :
Thú thật khi nghiên cứu, đọc kỹ, về tiểu sử của Thái Hậu Dương Vân Nga tôi rất thất vọng về bà trong nhiều vấn đề đời sống tình cảm cũng như sự nghiệp chung của đất nước:
Thú thật khi nghiên cứu, đọc kỹ, về tiểu sử của Thái Hậu Dương Vân Nga tôi rất thất vọng về bà trong nhiều vấn đề đời sống tình cảm cũng như sự nghiệp chung của đất nước:
1- Trong lịch sử, vai trò của Dương Vân Nga rất mờ nhạt, bà chỉ nổi bật lên một chút trong vai trò Thái Hậu khi trao long bào cho Lê Hoàn lên làm vua với những lý do mà lịch sử giải thích hãy còn rất mơ hồ: vì tình riêng hay sự nghiệp chung của non sông? Thực ra, từ khi Đinh Tiên Hoàng mất, bên ngoài thì Thái Hậu Dương Vân Nga thay vua Đinh Toàn ( 6 tuổi ) trị vì đất nước nhưng thực tế bên trong là do người tình của bà là Thập Đạo Tướng Quân Lê Hoàn nhiếp chính chỉ đạo điều hành đất nước. Bà chỉ là một Thái Hậu tượng trưng cho Vương Quyền, hư vị mà thôi. Điều nầy chứng minh rằng nếu như không có tư thông từ trước khi Đinh Tiên Hoàng còn sống, thì không thể nào Lê Đại Hành vội lập Dương Vân Nga làm Hòang Hậu khi mới lên ngôi và còn trong thời kỳ tang chế chồng là Đinh Bộ Lĩnh.
2- Một vở tuồng cải lương gần đây tựa là THÁI HẬU DƯƠNG VÂN NGA ( sau năm 1975) đã hư cấu Thái Hậu Dương Vân Nga như là một người tài giỏi điều hành đất nước ,vì lợi ích chung của xã tắc, vì lòng yêu nước nên mới hy sinh sự nghiệp nhà Đinh để chuyển quyền lực sang nhà Lê mà bỏ phần Lê Hoàn đã lập Dương Vân Nga làm Hoàng Hậu và sự tư thông của hai người trước khi Đinh Tiên Hoàng mất .Tôi thiết nghĩ, dù là hư cấu trong văn học nghệ thuật, nhưng cần phải trung thực từ kết cấu của lịch sử ,chứ không được viết phiến diện ,sai lệch tầm nhìn trước lịch sử ,thì tính thuuyết phục, giáo dục văn học mới cao được .
3- Hiển nhiên, và chắc chắn là Dương Vân Nga đã tư thông với Lê Hoàn từ khi tiên đế ( chồng mình ) là Đinh Tiên Hoàng còn sống , Đinh tiên Hoàng đã qua hơn nửa đời nam chinh, bắc chiến, từng dẹp lọan thập Nhị Sứ Quân , biết bao chiến công hiển hách được tôn vinh là Vạn Thắng Vương . Khi lên làm vua thì Đinh Tiên Hoàng đã luống tuổi, sức khoẻ cũng không còn cường tráng như thời " chăn trâu cờ lau tập trận" tại Hoa Lư. Khi lên làm vua, ông không những lấy một Dương Vân Nga mà còn bốn bà Hoàng Hậu khác nên sức khoẻ về phương diện gối chăn chắc chắn ông cũng không còn là một " Vạn Thắng Vương" như trên chiến trường nữa. Thời điểm đó Lê Hoàn và Dương vân Nga cùng trang lứa tuổi ,còn trẻ , trai tài gái sắc đang độ tuổi thanh xuân thường gặp nhau trong triều nên nảy sinh những tình cảm "loạn luân" tình vua tôi, phạm đạo nghĩa luân lý quân thần ,Nhưng vì Đinh tiên Hoàng còn sống nên họ không dám ra mặt công khai. Có một gĩa thuyết lịch sử cho rằng Đỗ Thích tên hoạn quan cận thần ám sát Đinh bộ Lĩnh không phải chỉ vì nằm mơ thấy một ngôi sao rơi vào miệng, nghĩ mình sẽ lên làm vua nên ra tay tàn độc phản chủ giết vua mà do sự sắp xếp của Lê Hoàn và Dương Vân Nga .Đỗ Thích chỉ là con cờ thí chốt, là lá chắn của Lê Hoàn và Dương Vân Nga .Dù sao đi nữa, lịch sử bao giờ cũng có những thâm cung bí sử, mà kẻ hậu sinh như tôi cũng không biết đâu là thật đâu là giả.
5- Lê Hoàn là một Thập Đạo Tướng Quân ( chỉ huy 10 đạo quân ) giữ quyền nhiếp chính, được sự tin dùng của Đinh Tiên Hoàng, đúng ra ông phải vẹn nghĩa chữ trung để giữ đạo quân thần , đằng nầy ông đã để mình rơi vào những chữ " anh hùng không qua khỏi ải mỹ nhân ", bị sắc đẹp của của Dương Vân Nga mê hoặc mà làm những việc đáng chê trách .. Nếu Lê Đại Hành không có một chiến công hiển hách đánh tan tác bọn xâm lăng phương Bắc nhà Tống ra khỏi bờ cõi, bảo vệ chủ quyền độc lập của nước ta thì sẽ không có một ông vua Lê Đại Hành trong lịch sử Việt Nam ,cũng không có một con đường Lê Đại Hành trên lãnh thổ nước ta như bây giờ. Thật cảm phục mà cũng đáng tiếc thay
6 -Về những giai thoại nói Dương Vân Nga chẳng những làm Hòang Hậu hai triều nhà Đinh, nhà Lê, mà còn của nhà Ngô trước đó ( Ngô xương Văn hậu duệ của Ngô Quyền ) là tất cả ba triều thì không rõ ràng, một số lý luận căn cứ vào sách sử rất mơ hồ, chỉ nói là Dương Hậu mẹ của Dương Nhật Khánh mà không nói rõ là Dương Vân Nga hay nhầm lẫn một bà Hoàng Hậu họ Dương nào khác .Tôi rất đồng ý với phản biện là Dương Hậu vợ của Ngô Xương Văn không phải là Dương Vân Nga, mà chỉ chấp nhận bà chỉ làm Hoàng hậu hai triều Đinh, tiền Lê mà thôi.
Tài liệu tham khảo :1- Lược thuật, trích dẫn từ các tư liệu trên Bách Khoa Toàn Thư Wikipedia
2-Việt Nam Sử Lược tác giả Bùi Kỷ-Trần trọng Kim
HUY THANH
.4 - Nhưng ,một hiển nhiên mà lịch sử không chối cãi, và ai cũng công nhận là Lê Hoàn khi lên ngôi đã lấy Dương Vân Nga làm vợ và phong chức Hoàng Hậu công khai. Lê đại Hành đã lấy vợ goá của một người mà mình đã từng cúc cung phục vụ tận tụy khi còn sống. Cũng không ngoài khả năng Lê Hoàn cũng đã từng quỳ lạy, tung hô Dương Vân Nga khi bà còn là Hoàng Hậu nhà Đinh . Trong tình nghĩa vua tôi , theo tôi đây là một viêc làm rất đáng trách, và còn đáng trách hơn là khi Đinh tiên Hoàng còn sống họ đã lén lút tư thông với nhau phạm nghĩa quân thần như một đôi gian phu dâm phụ .Tôi không đồng ý với học giả Hoàng xuân Hãn biện minh cho sự "thông dâm" ( mới đầu là lén lút và sau công khai nầy ) là lúc đó đạo Nho chưa phát triển , ý thức về " quân, sư, phụ " chưa thấm nhuần , nên ý thức phạm tội của họ là không có . Theo tôi ,dù lúc đó đạo Nho chưa phát triển thật, nhưng cái nhân luân tiềm ẩn trong con người luôn có một ý thức phân biệt thiện, ác, sai trái .Cái đó người ta thường gọi là lương tâm . Lương tâm là ý thức tự nhiên từ bản năng con người , biết phân biệt việc làm đúng sai mà không cần phải học mới biết . Còn đối với Dương Vân Nga, một bậc mẫu nghi thiên hạ , đúng ra phải " tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử " làm gương cho nhân dân, đằng nầy , bà đã làm những điều trái nghịch đạo lý như thế thử hỏi bà có
xứng được lưu danh thiên cổ không ? .Tôi rất đồng ý với hai học gỉa Ngô sĩ Liên, Ngô thì Sĩ khi họ viết : " ..đạo vợ chồng là đầu của nhân luân , Đại Hành thông dâm cùng vợ vua , nghiễm nhiên lập làm Hoàng Hậu mất cả lòng hổ thẹn . Đem cái thói ấy truyền cho đời sau con cái bắt chuớc mà dâm dật há cũng phải là mở dầu cái họa đời sau "5- Lê Hoàn là một Thập Đạo Tướng Quân ( chỉ huy 10 đạo quân ) giữ quyền nhiếp chính, được sự tin dùng của Đinh Tiên Hoàng, đúng ra ông phải vẹn nghĩa chữ trung để giữ đạo quân thần , đằng nầy ông đã để mình rơi vào những chữ " anh hùng không qua khỏi ải mỹ nhân ", bị sắc đẹp của của Dương Vân Nga mê hoặc mà làm những việc đáng chê trách .. Nếu Lê Đại Hành không có một chiến công hiển hách đánh tan tác bọn xâm lăng phương Bắc nhà Tống ra khỏi bờ cõi, bảo vệ chủ quyền độc lập của nước ta thì sẽ không có một ông vua Lê Đại Hành trong lịch sử Việt Nam ,cũng không có một con đường Lê Đại Hành trên lãnh thổ nước ta như bây giờ. Thật cảm phục mà cũng đáng tiếc thay
6 -Về những giai thoại nói Dương Vân Nga chẳng những làm Hòang Hậu hai triều nhà Đinh, nhà Lê, mà còn của nhà Ngô trước đó ( Ngô xương Văn hậu duệ của Ngô Quyền ) là tất cả ba triều thì không rõ ràng, một số lý luận căn cứ vào sách sử rất mơ hồ, chỉ nói là Dương Hậu mẹ của Dương Nhật Khánh mà không nói rõ là Dương Vân Nga hay nhầm lẫn một bà Hoàng Hậu họ Dương nào khác .Tôi rất đồng ý với phản biện là Dương Hậu vợ của Ngô Xương Văn không phải là Dương Vân Nga, mà chỉ chấp nhận bà chỉ làm Hoàng hậu hai triều Đinh, tiền Lê mà thôi.
Tài liệu tham khảo :1- Lược thuật, trích dẫn từ các tư liệu trên Bách Khoa Toàn Thư Wikipedia
2-Việt Nam Sử Lược tác giả Bùi Kỷ-Trần trọng Kim
HUY THANH
